Lời giải nào cho quy hoạch cải tạo, chỉnh trang điểm dân cư đô thị tại Quận Nam Từ Liêm

Trước khi Quy hoạch chung thủ đô Hà Nội được điều chỉnh, huyện Từ Liêm nằm khu vực phía Tây thủ đô Hà Nội, là một huyện có tốc độ đô thị hóa và đầu tư xây dựng rất cao. Các điểm dân cư đô thị tại quận Nam Từ Liêm đa phần có nguồn gốc từ các làng, xã nông nghiệp, người dân sống quần cư lấy các điểm sinh hoạt văn hóa như cây đa, bến nước, sân đình là hạt nhân.

Hiện nay trên địa bàn Quận có 14 điểm dân cư đô thị chiếm diện tích khoảng 800 ha, trong đó có 03 hình thái tổ chức dân cư như sau:

1. Các điểm dân cư đô thị xuất phát từ các điểm dân cư nông thôn, làng xóm cũ, phát triển tự phát và chưa được kiểm soát chặt chẽ trong công tác quản lý đất đai, mật độ, tầng cao xây dựng, hệ thống hạ tầng: Giao thông, cấp thoát nước, chiếu sáng chưa đáp ứng được tiêu chuẩn của đô thị;
2. Các điểm dân cư đô thị nông thôn xen cấy các dự án phát triển khu nhà ở mới. Thực trạng trên dẫn tới sự bất cập chênh lệch giữa làng xóm hiện hữu và các khu vực xây dựng mới, thiếu sự gắn kết trong kiến trúc cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật chưa được khớp nối…tạo nên nhiều vấn đề bất cập trong công tác quản lý tại địa phương;
3. Các điểm dân cư đô thị xây dựng mới theo quy hoạch chi tiết;

Các điểm dân cư đô thị trên được tích hợp vào cấu trúc đô thị qua quá trình phát triển mở rộng đô thị, mở rộng hành chính của TP. Do được tích hợp một cách tự nhiên, không được quy hoạch trước nên phần lớn các khu dân cư này không thể đáp ứng được quá trình gia tăng mật độ xây dựng, hệ thống đường, ngõ và hạ tầng thoát nước không đáp ứng được nhu cầu, điều kiện vệ sinh môi trường ở xuống cấp nghiêm trọng, không đáp ứng được các yêu cầu cuộc sống đô thị văn minh…Do hệ thống cấu trúc đường làng xóm cũ rất chật hẹp, mật độ xây dựng hai bên đường cao nên rất khó nâng cấp mở rộng, việc tiếp cận đối với xe cơ giới trong các trường hợp khẩn cấp không đảm bảo, dẫn đến các nguy cơ tiềm ẩn mất an toàn, đặc biệt là an toàn cháy nổ. Việc san lấp các hồ ao, kênh mương, không gian xanh… để lấy đất xây dựng khiến cho điều kiện vệ sinh môi trường xuống cấp. Việc xây dựng các dự án khu đô thị mới với cos nền xây dựng cao hơn các khu vực làng xóm cũ xung quanh cũng dẫn đến nguy cơ ngập úng cục bộ cho các khu vực này.

Hình 1. Mô hình “Đơn vị ở” của Nhà quy hoạch Clarence Perry

Hình 2. Mô hình đơn vị ở được áp dụng trong quy hoạch các khu tập thể tại Hà Nội giai đoạn 1960-1990 (H2. Khu tập thể Giảng Võ)

Sau khi Quy hoạch chung thủ đô Hà Nội được Thủ tướng chính phủ phê duyệt năm 2011, đặc biệt sau khi thành lập năm 2013 theo Nghị quyết132/NQ-CP của Chính phủ, Quận Nam Từ Liêm – một địa phương còn làng, còn xã, mà chỉ sau một đêm đã thành phố, thành phường của một đô thị. nhưng tình trạng phổ biến tại các điểm dân cư đô thị tại đây vẫn là vấn đề: Thừa nhà ở, thiếu hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật chưa đảm bảo, chất lượng môi trường ở còn hạn chế, thiếu kết nối với hệ thống hạ tầng thành phố, hạ tầng công cộng.

Nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đô thị trong năm 2018, quận Nam Từ Liêm đã tập trung lập, thẩm định, phê duyệt các đồ án quy hoạch 1/500 các điểm dân cư đô thị trên địa bàn quận. Cụ thể: Đã phê duyệt nhiệm vụ và tổ chức thẩm định 6 đề án quy hoạch chi tiết tại các phường Xuân Phương, Phương Canh, Mỹ Đình 1, Mỹ Đình 2, Trung Văn (3 đồ án); 8 đồ án quy hoạch còn lại trên địa bàn các phường: Phương Canh, Tây Mỗ, Đại Mỗ, Cầu Diễn, Phú Đô, Mễ Trì, quận đã có văn bản báo cáo UBND Thành phố xem xét, phê duyệt danh mục để triển khai thực hiện theo văn bản số 1640/UBND-QLĐT ngày 25/7/2018. Công tác quản lý về môi trường cũng được quận quan tâm và đạt hiệu quả tích cực.

Lời giải nào cho quy hoạch các điểm dân cư đô thị tại quận Nam Từ Liêm?

Đây là bài toán đô thị hóc búa nhất mà trong nhiều năm qua chưa có lời giải chung nào cho việc quy hoạch các điểm dân cư đô thị trên địa bàn Hà Nội. Tuy nhiên với thực trạng, đặc thù và định hướng phát triển quy hoạch Thủ đô, quận Nam Từ Liêm đưa ra một số lời giải quy hoạch các điểm dân cư đô thị trên địa bàn quận theo tiêu chí: “Xanh – Sạch – Đáng sống”.

1. Đối với các điểm dân cư hiện hữu có nguồn gốc phát triển từ các làng xã nông nghiệp, trước khi có các giải pháp về quy hoạch cần có các giải pháp mạnh để quản lý hoạt động xây dựng tại các khu vực làng xóm cũ như: Quản lý các khu đất công, đất nông nghiệp, việc phân tách thửa đất, quản lý chiều cao, mật độ xây dựng công trình, quản lý việc san lấp hồ ao, lấn chiếm các không gian công cộng…nhằm giảm sức ép hạ tầng tại các khu vực này.

Về giải pháp quy hoạch: Chủ yếu tập trung vào các giải pháp cải tạo nhằm cải thiện chất lượng môi trường ở bao gồm:

• Rà soát quỹ đất công, đất nông nghiệp để thiết lập các không gian công cộng như quảng trường, công viên nhỏ là hạt nhân lõi của các điểm dân cư đô thị trên cơ sở các không gian chưa xây dựng như: ao, hồ, đất do cộng đồng làng xã cũ quản lý (quán, điếm…), không gian bên trong các điểm di tích lịch sử – văn hóa… Đây là nơi tập trung các hoạt động văn hóa, thể thao, các sự kiện văn hóa lễ hội diễn ra vào các dịp lễ tết hàng năm. Ý tưởng này không mới nhưng việc bố trí quy hoạch được nhiều “lõi xanh” tại khu dân cư, có thể kết hợp với các công trình tôn giáo như đình, chùa, nhà thờ (không gian mở, không xây dựng hàng rào), nhà văn hóa tổ dân phố hoặc các trung tâm thương mại, siêu thị nhỏ bằng các hệ thống đường làng ngõ xóm nhỏ lát đá sẽ cải thiện đáng kể không gian kiến trúc cảnh quan, môi trường sống dân cư đô thị. Việc sinh hoạt của người dân sẽ theo hình thức hướng nội, phần nào sẽ giảm thiểu các áp lực về giao thông, hạ tầng xã hội trong khu vực. Bên cạnh vai trò là các không gian sinh hoạt cộng đồng, đây còn là các không gian thoát người khi xảy ra các sự cố không mong muốn như: Hỏa hoạn, động đất…
• Vận động, tuyên truyền nhân dân trong công tác đền bù GPMB, tạo các quỹ đất tại “lõi” khu dân cư để đầu tư xây dựng các điểm công viên, sân chơi, vườn hoa kết hợp nghiên cứu quỹ đất tái định cư tại các khu vực vành đai điểm dân cư đô thị để đảm bảo quyền lợi cho người dân.
• Cải tạo, nâng cấp hệ thống hạ tầng: Đường đi, hệ thống thoát nước, đi ngầm hệ thống cấp điện và viễn thông, quy hoạch đấu nối các trục đường, ngõ chính của khu ở với hệ thống đường đô thị. Có giải pháp quản lý cos nền xây dựng trên toàn địa bàn, tránh việc xây dựng có nền xây dựng quá cao tại các vị trí cục bộ (các khu đô thị mới, công trình xây dựng mới), làm ảnh hưởng đến khả năng thoát nước trên toàn địa bàn, đặc biệt tại các khu làng xóm cũ.
• Chú trọng nghiên cứu các vịnh giao thông, điểm tiếp cận cho xe cứu hỏa, xe taxi tiếp cận các khu dân cư mật đô cao, bố trí các điểm trông giữ xe giáp các trục đường giao thông chính và các tuyến đường lớn xuyên tâm các điểm dân cư đô thị, giao thông khu vực chủ yếu dành cho phương tiện cơ giới nhỏ hoặc bố trí một số khu vực chỉ dành cho người đi bộ.
• Khoanh vùng, cải tạo, nâng cấp hệ thống các di tích văn hóa-lịch sử gắn với hệ thống không gian công cộng, thiết chế văn hóa – thể thao khu vực (nhà văn hóa khu dân cư, sân thể thao..).
• Nghiên cứu giải pháp kết nối không gian kiến trúc cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật giữa các khu làng xóm cũ và khu dân cư phát triển mới bằng các vùng “đệm” như không gian cây xanh, vườn hoa, các công trình văn hóa cộng đồng…

…”Trước khi có các giải pháp về quy hoạch cần có các giải pháp mạnh để quản lý hoạt động xây dựng tại các khu vực làng xóm cũ…”

2. Đối với các khu dân cư quy hoạch phát triển mới: Một tồn tại lớn trong công tác quy hoạch các khu đô thị mới hiện nay đó là việc thiếu vắng các cơ sở khoa học trong công tác tổ chức không gian khu ở và dự báo nhu cầu phát triển. Các khu đô thị mới được quy hoạch chủ yếu theo các quy chuẩn quy hoạch xây dựng tối thiểu bắt buộc và ý đồ thương mại của các chủ đầu tư, thiếu các nghiên cứu khoa học bài bản về một “Mô hình quy hoạch tiểu khu ở” phù hợp với yêu cầu và thực tiễn phát triển của thủ đô dẫn đến tình trạng phổ biến: Mật độ sử dụng rất cao trong khi thiếu hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật chưa đảm bảo, chất lượng môi trường ở còn hạn chế, thiếu kết nối với hệ thống hạ tầng giao thông công cộng.

Cần có các nghiên cứu bài bản về “Mô hình quy hoạch các tiểu khu dân cư Hà Nội” trên cơ sở kế thừa các di sản nghiên cứu của thế giới và Hà Nội về quy hoạch các tiểu khu ở để điều chỉnh, đúc kết cho điều kiện Việt Nam và TP.Hà Nội để từ đó đưa ra các Mô hình quy hoạch khu dân cư riêng, phù hợp với các Tiêu chuẩn quy hoạch – kiến trúc, tập quán lối sống sinh hoạt riêng của người Hà Nội (phù hợp với tinh thần của Luật Thủ đô) trong đó kiểm soát chặt chẽ về quy mô, mật độ sử dụng, điều kiện hạ tầng (kỹ thuật-xã hội), không gian công cộng, không gian xanh, bảo vệ di sản văn hóa-lịch sử, các di sản của cộng đồng làng xã ven đô… nhằm mục tiêu đảm bảo chất lượng môi trường sống “văn minh-xanh-sạch-đẹp” và có bản sắc riêng cho các điểm dân cư của Hà Nội nói chung và quận Nam từ Liêm nói riêng.

Điều đặc biệt quan trọng trong công tác quy hoạch điểm dân cư đô thị là sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị và sự tích cực của người dân.Thực hiện xây dựng các phường đạt chuẩn văn minh đô thị theo 3 nhóm tại bảng đánh giá xếp hạng của Đề án: Nhóm 1 (Mỹ Đình 1, Cầu Diễn), nhóm 2 ( Phú Đô, Phương Canh, Mỹ Đình 2, Tây Mỗ), nhóm 3 (Xuân Phương, Trung Văn, Mễ Trì, Đại Mỗ), UBND quận tập trung kêu gọi các nguồn đầu tư lớn trong và ngoài quận để từng bước hiện đại hoá đô thị. Tranh thủ cơ chế hỗ trợ đầu tư của của TP để xây dựng, tái thiết hạ tầng, các công trình công cộng, công trình phúc lợi xã hội. Đẩy mạnh phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”. Tập trung xây dựng các danh hiệu Gia đình văn hoá, tổ dân phố văn hoá, cơ quan, đơn vị, kinh doanh đạt chuẩn văn hoá. Tiếp tục triển khai thực hiện nâng cao chất lượng nếp sống văn hoá, văn minh đô thị, thực hiện tốt 2 bộ quy tắc ứng xử của UBND thành phố Hà Nội. Lồng ghép các tiêu chí văn minh đô thị chưa đạt, đạt ở mức thấp làm mục tiêu, nhiệm vụ trong nội dung triển khai thực hiện đồ án. Rà soát, bổ sung Quy ước tổ dân phố cho phù hợp hơn với tình hình phát triển của địa phương trong giai đoạn mới.